Piše: Prof. dr Kaplan BUROVIĆ, akademik

Preko hrišćanstva, latinski ili vizantijski apelativ angelus ušao je u svim jezicima sveta, znači i u slovenskim jezicima, pa i u albanskom. I svaki je jezik deformisao ovaj apelativ prema svojoj prirodi, pridajući mu ovako svoje nacionalno obeležje. Sloveni ga napraviše anđel-anđeo i od ovog apelativa stvoriše antroponime za žensku čeljad Anđe, Anđelka, Elka, Jelka,

Jela, Anđelina, za muškarce Anđelko, Jelko, i patronime Anđelić, Anđelković, Anđelkovski, Jelković, Jelkić.
Albanci su hrišćanstvo primili preko Slovena, kako pravoslavlje, tako i katoličanstvo. Znači, i apelativ za glasnika ili pazitelja boga, treba da su uzeli od Slovena, ali – prema prirodi svog jezika – deformirali su ga u engjull-engjëll i ëngjëll. Albanski muslimani, u saglasnosti sa turskim jezikom, napraviše ga meleq.
Od apelativa engjëll, ili po analogiji sa slavizmima i uzajmljujući ove, Albanci su stvorili antroponime za muškarce Engjëll, Ejll, Gjel, Gjelosh i za žensku čeljad Engjëllushe, Gjelë, Gjelinë.
Od antroponima Gjelosh proizašao je albanski patronim GJELOSHI, dok od slovenskog antroponima Anđelko (na alb. se piše ANGJELKO) proizašli su albanski patronimi NGJELA, ANGJELI, ANGJELLARI, ANGJELKOLLARI, koji nam kažu da njihovi nosioci su Sloveni, ili Vlasi, sa sačuvanom nacionalnom sviješću, ili i albanizirani. Ne isključuje se mogućnost da je pokoji od njih i sljedbenik čuvene carske vizantijske porodice Angelos, koja je vladala na sve strane Albanije, pogotovo na Jugu.
Albanski ekstremni nacionalisti, za svoje političke ciljeve, izmislili su i patronim Engjëlli, ili Engjëllori, za koji do danas još nije konstatiran ni jedan jedini primer.
ENGJËLLI je arbitrarno i neosnovano albaniziranje slovenskog patronima ANÐELIĆ.
Slovenska feudalna porodica Anđelić imala je svoj centar u gradu Drivast, koji, još od X-XI veka, kad tamo nije bilo nijedne albanske duše, bio je u sastavu crnogorske kraljevine Dukla, koja se kasnije nazva Zeta i danas se naziva Crna Gora. Njena granica sa albanskim geografskim pojmom Albanija bila je rijeka Drim, po starom toku, prije zemljotresa u XV vijeku.
Grad Drivast, od XI vijeka, bio je centar biskupije i zavisio je od slovenske vrhovne biskupije, koja je svoje sjedište imala u Baru Crne Gore, iako je prijestolnica ove kraljevine bio Skadar. Ono što kažu albanski akademici da je Drivast « do početka XII vijeka bio pod vizantijskom vlašću »1, nije istina. Crnogorski kraljevi imali su ga pod svoju vlast stalno, ali pri kraju XII vijeka, poslije abdiciranja srpskog kralja Stevana Nemanje, zbog meteža koji su sljedili, bili su prinuđeni da za jedno kratko vrijeme priznaju vlast Vizanta, što je trajalo do 1204, kad se nanovo uspostavila u Drivastu i nad čitavom Crnom Gorom, znači i nad Skadrom, neprekidna vlast srpsko-crnogorskih kraljeva, koja je trajala sve do 1478, kad su okupirali Drivast Turci i učinise uobičajeno masakriranje, pobili su sve stanovnike grada koji im dopaše u ruke. Do tog crnog dana veći dio stanovnika Drivasta, kao i čitave te oblasti, bio je slovenski, što nam svedoči i Marino Barlezio, savremenik i autor istorije za Skenderbega.
Posle turske okupacije, slovenski katolici Skadra, Drivasta, Danje, Leže, Šenđina, Malesie Madhe, Klimenta, Dukagjini i Ri (Dukađina Novog), Zadrime, Obale Bojane i svih ostalih oblasti Severne i Srednje Albanije, naročito u Albaniji (Mirdita, Mat, Stari Dukađin), preko katoličke vere, uopšte uzev su se albanizirali, kao i slovenski muslimani kasnije. Sačuvali su jezik i slovensku nacionalnu svest samo pravoslavni. Ali i ovi, na Jugu Albanije, preko grčkog pravoslavlja, uopšte uzev, ili su se grcizirali, ili su se vlahizirali, ili – u poslednje veme - albanizirali su se.
Danas grad Drivast je sastavni deo albanske države.
Od grofovske porodice Drivasta Anđelić naročito se istakao Petar Andrija Anđelić (1417-1499), koji se često borio protiv Turaka i rame uz rame sa Skenderbegom, kao „jedan od glavnih suboraca Skenderbega“2. Ali, kada je Skenderbeg napao i njegovu domovinu, 1448. godine, on mu je razbio bratučeda Hamzu Kastriota, koga je primorao pred Drivastom da se stavi u begstvo glavom bez obzira. Petar Anđelić je potstakao italijanskog humanistu Marino Barlezio da napiše istoriju Skenderbega, kazujući mu u pero događaje i istorijske činjenice, kao jedan od generala koji se nije odvojio od Skenderbega u njegovim bitkama protiv Turaka od dana kada se ovaj vratio u Albaniji sa Niške bitke, pa sve dok nije umro u Ležu 1468.
Njegov brat Pavle Andrija Anđelić bio je biskup Drivasta i, kasnije, glavni katolički biskup Duresa (Drača). Fan Noli kaže za njega:

Kardinal Pal Engjelli (sin grofa Andrea Engjelli iz Drivasta), legat pape u Albaniji i povereni savetnik Skenderbega, bio je u punom smislu reči ministar spoljašnjih poslova Skenderbega, jer mu je on vodio korespondenciju na latinskom jeziku (i na srpskom!- KB) sa stranim silama i on je vodio spoljašnju politiku Skenderbega3.

On je bio i najbliži saradnik Skenderbega, njegov pratilac u Dubrovniku i Italiji, ambasador i posrednik. Barlezio ga opisuje kao „druga opasnih akcija i saveta, i neodvojivim saradnikom Sklenderbega“4.
Godine 1462, u jednoj crkvi Mata, on je napisao FORMULU KRŠTENJA - prvi dokument albanskog jezika i pisma, koji - kako sam već to argumentirao u jednoj drugoj studiji - svedoči da Anđelići nisu znali albanski jezik i, sljedstveno, niti su bili Albanci. Fan Noli, mistificirajući, pretendira: „ kuća Engjelli, koju ni najmanje ne spominje Hopf, bila je kneževska i od onih najstarijih Albanije“5. Ako je bila kneževska porodica Albanije, ovo ne znači da je ta porodica bila i po nacionalnosti albanska, jer je vladala u Albaniji i kći srpskog kralja Stevana Nemanje, ali nam ova činjenica ne potvrđuje da je ona bila i Albanka.
Prema običaju tog vremena, Pavle Anđelić, u raportima koje je slao na latinskom jeziku Rimu i kome bilo drugo, prevodio je svoje ime na latinski jezik - Paullus Angelus. Albanski ekstremisti, za njihove političke ciljeve, umesto da prevedu njegovo ime onako kako mu je bilo u originalu, albaniziraju mu ga u Pal Engjëlli. Ne znaju ovi Albanci da je Angelus latinski prevod crnogorskog patronima Anđelić?! Albanski akademici, nolens-volens, primorani su na jednom mestu da kažu: „U Drivastu imali su svoj centar velike feudalne porodice kao Engjëllori (Angeli)...“6. Znači, u zagrade su stavili jedan oblik njihovog pravog prezimena. A ovo pokazuje da oni znaju sasvim dobro da nemaju posla ni sa kojom porodicom Engjëlli, ni sa Engjëllori! Bezdrugo da su vrhunac postigli nazivajući ovog Drivašćana i „baranin Pal Engjëlli“. Nadajmo se da će ga ubrzo nazvati i Pal Tivari, da bi ovako „argumentirali“ da je i Tivari (grad Bar) Crne Gore, njihov, albanski, „okupiran“ od Crnogoraca.
Pavle Petar Anđelić (1498-1568), prvi rođak Pavla A.Anđelića, rodio se i umro u pokrajini Venecije (Italija), gdje je služio kao pop, zamenjujući prvog rođaka svog oca Dimitra Franjo Anđelić (1443-1525), čije ime albanski akademici albaniziraju u Dhimitër Frëngu7. Prvi koji je učinio ovo albaniziranje je Fan Noli, koji kaže za njega da je brat glavnog biskupa Drača - spomenutog Pavla A. Anđelića8, ali nam Biemmi kaže da je bio njegov prvi rođak9. Isto ovo kaže i Franko10, što nam potvrđuje i činjenica da dva brata sa istim imenom nisu mogli da budu. Sem toga, jednom se otac zvao Andrija, a drugome Petar.
Noli pretendira da Dimitar Anđelić

“treba da je bio Albanac, iz razloga što nam je on dao lakonsku misao, koju je izrazio Leka Dukađini sa dve albanske riječi, u jednom ratnom savjetu, godine 1467”11.

Kako se zna, ove dve reči su: “E mbletha », koje srećemo i kod Barlezia, odakle ih je sigurno uzeo D.Anđelić. Za ove reči Franko kaže: “che in albanesco vol dir adosso” = “što na albanskom znači udrite”12. Lavardini ih čini “EMBETA”13. Na albanskom se kaže mbi ta. Da je bio Albanac Dimitar Anđelić, on ne bi napisao « Embletha ». Znači, upravo ova reč nam dokazuje da Dimitar Anđelić, kao i Marino Barlezio, ne samo da nisu bili Albanci, već nisu ni znali albanski jezik.
Dimitar F.Anđelić služio je Skenderbega kao frunksionar zadužen sa finansijskim problemima još od 1466. godine. Posle pada Kruje (glavno uporište Skenderbega i glavni grad tadašnje Albanije) u ruke Turaka 1478, živeo je kao paroh u selu Trevizo Venecije, gde je i umro, pošto se istakao kao humanista. On je napisao na latinskom jeziku knjigu KOMENTAR PITANJA TURAKA I GOSPODINA SKENDERBEGA, koju je preveo na italijanskom 1539 i objavio mu u Veneciji rodak Pavle P.Anđelić.
Istine radi, u njihovom REČNIKU, albanski akademici ne kažu za ove « Engjëllore » da su albanska feudalna porodica. Štoviše, iako Pavle A.Anđelić, kao autor prvog dokumenta albanskog jezika i glavni saradnik od posebne važnosti Skenderbega, koji je odigrao i jednu od glavnih uloga u istoriji Albanije i Albanaca, ovi akademici niti ga spominju kao zaseban glas u njihovom enciklopedijskom REČNIKU, u jedno vreme što ličnosti mnogo manjeg značaja ne samo što ih evidentiraju kao posebne glasove, već su im postavili tu i fotografije. Vjerujem da imamo pravo da postavimo pitanje : Da možda takozvani Pal Pjetër Engjëlli, koji figurira u REČNIK, ima veći značaj za ove Albance od takozvanog Pal Andrea Engjëlli, a da i ne govorimo za nemačkog putopisca Arnold Fon Harf (1471-1505), kojemu su za 26 reči albanskih, koje je zabeležio za svoje potrebe u Draču, duž prolaza preko Albanije, učinili mesto u tom REČNIKU?! Svest albanskih akademika za slovensku nacionalnost takozvanih Engjëllora ujedinila se sa njihovom šovinističkom averzijom sada već poznatu za sve slovensko.
Nije ni najmanje slučajno što albanski akademik prof. dr Ećrem Čabej, poznat kao etimolog, u njegovim studijama nigde se ne bavi ni sa etimologijom patronima Engjëlli, niti sa onim Anđeli, ili Ëngjëllori.
U jednom delu napisanom zajedno sa albanskim filologom prof. dr Aleksandar Džuvani, Čabej kaže da albanski patronim GJELOSHI potiče od apelativa gjel14 = « kokot, petao ». I Gojko Vukčević kaže : « Gela, muško gruzinsko ime, Ðela žensko sjevernoalbansko ime. Gelja, praotac (albanskog,-KB) plemena Gruda »15. Kako sam naglasio još vremenom u mojim etimološkim studijama, mišljenja sam da imamo posla sa slovenskim Anđelko, koje potiče od vizantijskog Angelos. U početku slovenski antroponim su deformirali Albanci u Engjëll, koji je dao i oblik Ejll. Kasnije, aferezom početnog sloga EN- i spostiranjem aksenta na drugom slogu -GJËLL, proizašao je antroponim GJEL za muškarce i GJELE za žensku čeljad, koje srećemo u Registar matičnog otseka Skadra od godina 1850-1938. Antroponim za žensku čeljad GJELE pokazuje da i antroponim za muškarce GJEL nema nikakve veze sa apelativom gjel-i = « kokot, petao », jer da ima ovu etimologiju, Gjela ne bi se tako zvala, već Pule, jer se i « supruga » kokota (petla) na albanskom jeziku tako zove pulë = « kokoška », a ne gjele = « kokotka ». U prilog ovome govori i oblik NGJELE, koji se tu i tamo čuje i dan-danas, kao i patronim NGJELA i antroponim NGJELKA, koji potiče od slovenskog ANÐELKO. Moju tezu potvrđuje i drugi albanski antroponim GJELINË, koji donosim iz « Puna lista imena ljudi rođenih 1870 godine » u Klimentima16, a koji se ponavlja i u listi godina 1971-1980. Albanski oblik GJELINA potiče od slovenskog oblika ovog antroponima ANÐELINA, što je evidentno ad ocullos i kao takvo aksiomatično.
Od oblika GJEL, sa slovenskim sufiksom -OŠ, proizašao nam je albanski antroponim GJELOSH i od ovoga je proizašao patronim GJELOSHI, jako rasprostranjen u Severnoj Albaniji, odakle je prešao i u Crnoj Gori.
Njegovi nosioci mogu biti najčistokrvni Albanci, ali se ne isključuje i mogućnost da su poreklom od Anđelića Drivasta i od drugih slovenskih porodica.
Patronim GJELOSHI ima i drugih varijanti kod Albanaca : GJELOSHA(J), GJELOSHEVIQ, GJELOVIQ, GJETA, GJETJA, pa i NGJELA.
Svi Gjeloshi Crne Gore su iz Malesi e Madhe, iz Zatrijeba.*

Zatvor u Burelju,
Albanija, 12. decembar 1971.
______________
1) AKADEMIJA E SHKENCAVE E RPSSH : FJALORI ENCIKLOPEDIK SHQIPTAR, Tirana 1985, str. 209, kol. I.
2) Iden, str. 69, kol. II, glas BARLETI MARIN.
3) NOLI Fan : VEPRA, tom 4, Tirana 1989, str. 38.
4) BARLEZIO Marino : HISTORI E SKËNDERBEUT, Knjiga X, str. 288, Zagreb 1743.
5) NOLI Fan : Iden, str. 65.
6) AKADEMIA : Iden, str. 209, kol. I.
7) Iden: str. 292, kol. I.
8) NOLI Fan: Iden, str. 384.
9) BIEMMI: Knjiga V, str. 359.
10) FRANKO: Iden, str, 42.
11) NOLI Fan : Iden, str. 355.
12) FRANKO : Iden, str. 42.
13) LAVARDINI: Knjiga XII, pogl. II, str. 357.
14) XHUVANI, Aleksandë: VEPRA, tom I, Tirana 1980 str. 533.
15) VUKČEVIĆ, Gojko: O PORIJEKLU ILIRA, Podgorica 1992, str. 181.
16) MEHMETI, F.: Vështrim gjuhësor mbi antroponimet e Kelmendit, časopis STUDIME FILOLOGJIKE Br. 1, Tirana 1984, str. 129 i 130.
*) Objavljeno po prvi put na albanski jezik u mom cit.delu LLAGAPËT E ULQINAKËVE, str. 36-41.