Slika koja govori više od reči pravi je potpis za fotografiju iz 1941. godine na kojoj je u prvom planu vođa Trećeg rajha Adolf Hitler i ploča sa ćiriličnim natpisom: "Na ovom istorijskom mjestu Gavrilo Princip navijesti slobodu na Vidovdan 15 (28) juna 1914.' Ploča je bila poklon koji je svom voljenom fireru za 52. rođendan uručila nemačka moćna armija samo par dana nakon
što je u kratkotrajnom aprilskom ratu Vojska Kraljevine Jugoslavije kapitulirala. Dijaspora je u "Vestima"/Tragovi imala priliku da vidi ekskluzivnu fotografiju, koju je u Srbiji jedino objavio beogradski nedeljnik "Vreme", a koja je izvučena iz nemačkog arhiva s potpisom ličnog Hitlerovog fotografa Hajnriha Hofmana.
Fotografija govori mnogo više od zabeleženog momenta, a nepristrasnim istoričarima pruža više argumenta protiv iznenada oživljenih revizionističkih teza pojedinih zapadnih kolega u kojima Principa, mladog revolucionara, proglašavaju teroristom, okupatorskog nadvojvodu žrtvom, a Mladu Bosnu i srpski faktor uzročnikom Prvog svetskog rata. Publicista Slobodan Kljakić smatra da fotografija izuzetnom dokumentarističkom snagom pokazuje koliko je nacizam u kontinuitetu bio snažno povezan s imeprijalnom politikom Austrije i Nemačke u Prvom svetskom ratu.
- Zahvaljujući njoj postaje jasno zašto je s toliko besa Hitler posle puča 27. marta 1941. izdao čuvenu naredbu o uništenju Jugoslavije, u kojoj je direktno naveo da Srbe i Slovence treba uništiti. Gledano iz ugla ove fotografije potpuno je jasno kome i zašto je danas potrebno da se odgovornost za Prvi svetski rat svaljuje na Gavrila Principa, mučenika i heroja, i na Mladu Bosnu, revolucionarnu organizaciju kojoj je pripadao, a čiji su članovi celokupnu energiju ulagali u osvajanje slobode Južnih Slovena i njihovo ujedinjenje - navodi Kljakić.
Istorija se ponavlja
Muharem Bazdulj navodi da je podizanje spomen-ploče Gavrilu Principu 1930. u Sarajevu nemačkoj štampa karakterisalo kao "monstruozna provokacija koja se ne sme tolerisati". Istovremeno, i tadašnje jugoslovenske vlasti bežale su od tog čina, pa tako prema dopisniku londonskog "Tajmsa" u internoj diplomatskoj komunikaciji sa zapadnim silama vlasti u Beogradu insistiraju na tome da ploču ne podiže država, nego prijatelji i rodbina atentatora. Za Bazdulja, Beograd je to činio zbog ekonomske krize i sve veće zavisnosti od novca sa bogatog Zapada.
Autor istraživačko-istorijskog teksta propraćenog pomenutom fotografijom novinar i pisac Muharem Bazdulj prevashodno se bavio njenim nastankom, istorijskim okolnostima, autorom i sudbinom spomen ploče koju su nemački generali doneli kao ratni trofej svom vrhovnom komandantu.
- Interesantno je da je fotografija bila potpuno nepoznata, iako je snimljena pre više do 70 godina. Pretpostavljam da je u arhivskim dokumentima ona bila neprimećena jer su zapadni istoričari videli Hitlera kako stoji pored neke ploče, na kojoj stoji neki natpis na nepoznatom pismu, pa se nisu ni potrudili da iščitaju šta na njoj piše. Na neki način, što bi se reklo, ona je prošla ispod radara - kaže nam Bazdulj, jedan od boljih poznavalaca života Gavrila Principa i slobodarskih težnji Mlade Bosne.
Lešinari oko Jugoslavije
Do predaje rođendanskog poklona fireru došlo je u specijalnom vozu Amerika, u kome se nalazio glavni štab za Jugoistok, a koji je 20. aprila 1941. godine bio stacioniran na izlazu iz železničkog tunela kod Menihkirhena u Štajerskog, pedesetak kilometara od jugoslovenske granice.
Bazdulj podseća da Hitlerov rođendan nije bio samo njegova lična svetkovina, već se od 1939. godine proslavljao kao nacionalni praznik. Simbolika ili nešto više, tek u tom vagonu jugoslovensku kapitulaciju sa firerom proslavljali su bugarski kralj, mađarski regent, italijanski šef diplomatije "kao lešinari okupljeni oko turpla Jugoslavije", kako je zapisao Hitlerov biograf.
Dva miliona Hofmanovih fotografija
Hajnrih Hofman bio je službeni fotograf, ali i lični prijatelj Adolfa Hitlera. On je nacističkog vođu upoznao sa Evom Braun koja je radila kao asistentkinja u njegovom fotografskom studiju. Uhapšen je ubrzo nakon nemačke kapitulacije, a u zatvoru je proveo četiri godine. Koliko je bio odan fireru kojeg je ovekovečio u čak dva miliona fotografija, govori i to da je u oslobođenoj Evropi izdao memoare pod naslovom "Hitler je bio moj prijatelj".
Mladi sarajevski novinar Bazdulj navodi da je od jedne prijateljice saznao da fotografija koja svedoči o događaju o kojem su neki samo nagađali zaista postoji i da je kod nje imao priliku da je i vidi, ali u maloj rezoluciji.
Slobodan Kljakić: Hitler bio opterećen Srbima
Slobodan Kljakić navodi da se fotografija potpuno uklapa u istorijske teze da je Hitler uveliko opterćivao gubitak Prvog svetskog rata, da je kroz tu prizmu gledao i na Srbe i na Gavrila Principa.
- U svojim fanatičkim osvajačkim viđenjima prošlosti i budućnosti i u građenju novog nacističkog poretka bio je opterećen srpskim faktorom - dodaje Kljakić.
To potvrđuje i proklamacija čiji je autor bio lično Hitler, a koju je pročitao Gebels i u kojem se građani Trećeg rajha obaveštavaju o napadu na Jugoslaviju. U njemu se napad proglašava odmazdom protiv "srpske zločinačke klike" koja je kao i 1914. opet izazvala rat na Balkanu.
Kako navodi pisac Muharem Bazdulj, kad je nacistička vojska ušla u Sarajevo 17. aprila 1941, trenutak skidanja spomen-ploče Gavrilu Principu bio je dominantan deo filmskog žurnala koji su svedočili o pobedničkom pohodu nemačke soldateske.
Išli su toliko daleko u svom antisrbizmu da su i tekst na ploči falsifikovovali, pa je spiker naveo da na njoj piše: "Na ovom istorijskom mestu se Gavrilo Princip izborio za slobodu Srbije."
- Iz ove interpretacije anonimnog nemačkog filmskog radnika razviće se i u naše vreme brojne publilicističke i scenske vizije Prinicipovog čina - navodi Bazdulj.
J. Arsenović - Vesti | foto: wikimedia.org, Arhiva
